فرقۀ غالی ومنحرف؛ شیخیه وانشعابات آن در عراق
DOI:
https://doi.org/10.31185/lark.Vol3.Iss30.276الملخص
«شیخیه» نام فرقه ای از غالیان است که در طی دو قرن اخیر از شیعه امامیه جدا شده است. پیروان شیخیه، در عین حالی که همیشه کوشیده اند خود را شیعه امامی معرفی کنند . عقایدی دارند که مشکل بتوان آنها را با عقاید شیعه امامی یکی دانست . مقاله حاضر تلاشی است برای شناخت و بررسی علل پیدایش غلو، مؤسس شیخیه ، نظریات این فرقه که مورد اعتراض علما قرارگرفت، انشعابات و گسترش آن در عراق است.
المراجع
1- تقوی ، سید حسین ،( 1388 هـ ش) ، فرقه ها و مذاهب چه می گویند ، تهران ، نشر : آوای برتر .
2- تنکابنی ، میرزا محمد ،( 1364 هـ ش) ، قصص العلماء ، چاپ دوم ، انتشارات : علمیه اسلامیه .
3- جاغوری ، حاج نادر علی حکیمی ،( 1372 هـ ش) ، بررسی مذاهب و ادیان ، مشهد ، ناشر : مرکز پخش مشهد مقدس .
4- حاجی زاده ، ید الله ،(1392 هـ ش)، ریشه ها و علل پیدایش غلو در عصر ائمه (ع) ، فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی ، سال چهارم ، پاییز 1392 هـ ش ، شماره 12 ، ص 109 – 136 .
5- حسینی ، سید معصوم ،( 1387 هـ ش )، نقد و بررسی فرقه ضاله بابیت و بهائیت ، قم ، انتشارات : مؤسسه انتشارات بوستان دانش .
6- دهخدا ، علی اکبر ، (1372 هـ ش )، لغت نامه ، جلد نهم ، تهران ، انتشارات : مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه با همکاری انتشارات روزبه .
7- روح الله ، شاکری زواردهی ،( 1389 هـ ش) ، کژ راهه بی پایان تأملی در فرقه های انحرافی و مدعیان دروغین ، تهران ، نشر : نجم الهدی .
8- ساسان ، جعفر ،( 1395 هـ ش )، جریان شناسی فکری – فرهنگی بهائیت ، قم ، ناشر : زمزم هدایت .
9- سلوم ، سعد ، (2013 م )، الأقلیات فی العراق «الذاکره ، الهویه ، التحدیات»، بغداد : مؤسسة مسارات للتنمیه الثقافیه و الاعلامیة طباطبایی ، مصطفی حسینی ،( 1393 هـ ش) ، ماجرای باب و بهاء ، تهران ، نشر : راه نیکان .
10- عمید ، حسن ،( 1386 هـ ش )، فرهنگ عمید ، چاپ سی و ششم ، تهران ، انتشارات : امیر کبیر .
11- فروشانی ، نعمت الله صفری ،( 1378 هـ ش) ، غالیان ؛ کاوشی در جریانها و بر آیندها تا پایان سدۀ سوم ، مشهد ، ناشر : بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی .
12- محمدی ، علیرضا ،( 1389 هـ ش )، جریان شناسی بهائیت ، قم ، ناشر : دفتر نشر معارف.
13- مهدیخان ، میرزا محمد ، (1366 هـ ش) ، مفتاح باب الابواب یا تاریخ باب و بهاء ، چاپ سوم ، ترجمه حجة الاسلام حسن فرید گلپایگانی ، تهران ، انتشارات : فراهانی .
14- نجفی ، سید محمد باقر ،( 1357 هـ ش) ، بهائیان ، تهران ، کتابخانه طهور ، افست.
15- نیا ، مرتضی امینی ،( 1387 هـ ش) ، آشنایی با آئین بهائیت ، مشهد ، انتشارات : نور المبین .
16- الوردی ، علی ،( 1971 م )، لمحات اجتماعیه من تاریخ العراق الحدیث ، بغداد : مطبعة الرشاد .
یادداشتهای :
1- شیخ در این باره گفتۀ خود را چنین تصحیح می کند ، که در حقیقت ذات پروردگار خالق و روزی دهنده بوده است و حیات و مرگ را در اختیار دارد ، لیکن عزت و جلال و بزرگی او چنین است که خود شخصاً از دست زدن به چنین کارهایی احتراز کرده و آن را به معصومین چهارده گانه واگذار کرده است ، به طوری که آنان را اسباب و وسائلی برای افعال و کردار خویش قرار داد (ر .ک حسینی ، 1387 : 84).
2- هور قلیا : مأخوذ از کلمه عبری درخشش بخار ، تشعشع بخار ، تابش هوای گرم . و در اصطلاح ، عالم بالا ، عالم دیگر ؛ عالمی بین عالم جسمانیات و عالم مجردات ( نگ عمید ، 1386 : 1272 ).
3- جابلسا : کنایه از مغرب ، یا شهری خیالی در مغرب ، جابرسا و جابرصا و جابلس و جابلص و جابرس و جابرص هم گفته اند ، جابلقا : کنایه از مشرق یا شهر خیالی در مشرق ، جابلق هم گفته اند ( عمید ، 1386 : 487).
4- برای اطلاع به مدارک ، رجوع کنید به کتاب ، حسینی ، سید معصوم ، نقد و بررسی فرقه ضاله بابیت وبهائیت ، ص 85 -87 .
5- گوشه از تعالیم باب است : « واجب است بر هر مسلمانی در دین «بیان» به سلطنت می رسد ، این که احدی را در زمین خودش باقی نگذارد ، از غیر مؤمن به دین «بیان» و همچنین این حکم (یعنی کشتن تمام افراد)،بر تمام افراد مؤمنین به دین «بیان» واجب است ».
«غیر از مؤمنین به «بیان» هر کس هرچه دارد ، باید از او گرفت و اگر بعداً ، داخل در دین «بیان» شد ، باید به او رد نمود ». (نگ ، نیا ، 1387 : 60).
6- مشهورترین کتاب باب است که به عربی و فارسی نوشته شده است . بابیان این کتاب را ، کتاب آسمانی باب می دانند که به او وحی شده است . سبک تألیف این کتاب مخلوطی از عربی و فارسی است که غالباً با اصول نحو و دستور زبان ، مطابقت ندارد ( نیا ، 1387 : 62).
7- بهائیت نام خود را از همین لقب گرفته است .
8- برادر حسینعلی بهاء ، نامش میرزا یحیی که بابی او را «صبح ازل» و «کلمۀ علیا» و «حضرت ثمره» لقب داده بودند . این برادر از حسینعلی کوچکتر بود و برادر پدری او شمرده می شد . علی محمد باب به دلیل آیه بافی های میرزا یحیی او را از میان پیروان خود برگزید و میرزا یحیی را مأمور ساخت تا در آینده ، کتاب «بیان» را تکمیل کند از این رو ، وی رساله ای به عنوان «متمم بیان» نگاشت که خواندن آن ، شیوۀ نگارش باب و اغلاط او را یاد آور می شود . باری ، پیروان علی محمد باب پس از وی میرزا یحیی را به رهبری پذیرفتند و همچون خدای سبحان به پرستش او پرداختند (طباطبایی ، 1393 : 147).
9- در سال دوم ولایت نجیب پاشا ( یعنی سال 1843 میلادی) حادثۀ کربلا رخداد که در آن سربازان والی به فرماندهی شخص وی کشتاری عظیم را به وجود آوردند . کربلا در آن هنگام از سوی گروهی پست و فرومایه به نام «یرمازیه» که لفظی ترکی به معنای «کسانی که هیچ استفاده ای برای دیگران ندارند» اداره می شد . این افراد به فرماندهی شخصی بنام سید ابراهیم زعفرانی در ان گرد آمدند و از هرگونه ظلم و تعدی نسبت به مردم آن فروگذار نبودند . از زائران عتبات مقدسه در کربلا درخواست های فراوانی داشتند که در صورت نپذیرفتن ، گاه زنان و دختران آنان را می دزدیدند . آنان در صورت آگاهی از اینکه شخصی به این شهر قدم گذارده است که همسری زیبا یا خواهری زیبا روی به همراه دارد ، افرادی را می فرستادند که درخواست آنان را اجابت نمایند و در غیر این صورت ، اقدام به سرقت این افراد می نمودند و با زور دست به عمل زشت خود می زدند.
نجیب پاشا تصمیم به از میان بردن گروه «یرمازیه» در کربلا گرفت . بدین منظور به رؤسای آنان هشدار داد که ظرف یک ماه خود را تسلیم کنند و اسلحه های خویش را تحویل دهند ( نگ الوردی ، 1971 : 342 و 343).
2- تنکابنی ، میرزا محمد ،( 1364 هـ ش) ، قصص العلماء ، چاپ دوم ، انتشارات : علمیه اسلامیه .
3- جاغوری ، حاج نادر علی حکیمی ،( 1372 هـ ش) ، بررسی مذاهب و ادیان ، مشهد ، ناشر : مرکز پخش مشهد مقدس .
4- حاجی زاده ، ید الله ،(1392 هـ ش)، ریشه ها و علل پیدایش غلو در عصر ائمه (ع) ، فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی ، سال چهارم ، پاییز 1392 هـ ش ، شماره 12 ، ص 109 – 136 .
5- حسینی ، سید معصوم ،( 1387 هـ ش )، نقد و بررسی فرقه ضاله بابیت و بهائیت ، قم ، انتشارات : مؤسسه انتشارات بوستان دانش .
6- دهخدا ، علی اکبر ، (1372 هـ ش )، لغت نامه ، جلد نهم ، تهران ، انتشارات : مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه با همکاری انتشارات روزبه .
7- روح الله ، شاکری زواردهی ،( 1389 هـ ش) ، کژ راهه بی پایان تأملی در فرقه های انحرافی و مدعیان دروغین ، تهران ، نشر : نجم الهدی .
8- ساسان ، جعفر ،( 1395 هـ ش )، جریان شناسی فکری – فرهنگی بهائیت ، قم ، ناشر : زمزم هدایت .
9- سلوم ، سعد ، (2013 م )، الأقلیات فی العراق «الذاکره ، الهویه ، التحدیات»، بغداد : مؤسسة مسارات للتنمیه الثقافیه و الاعلامیة طباطبایی ، مصطفی حسینی ،( 1393 هـ ش) ، ماجرای باب و بهاء ، تهران ، نشر : راه نیکان .
10- عمید ، حسن ،( 1386 هـ ش )، فرهنگ عمید ، چاپ سی و ششم ، تهران ، انتشارات : امیر کبیر .
11- فروشانی ، نعمت الله صفری ،( 1378 هـ ش) ، غالیان ؛ کاوشی در جریانها و بر آیندها تا پایان سدۀ سوم ، مشهد ، ناشر : بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی .
12- محمدی ، علیرضا ،( 1389 هـ ش )، جریان شناسی بهائیت ، قم ، ناشر : دفتر نشر معارف.
13- مهدیخان ، میرزا محمد ، (1366 هـ ش) ، مفتاح باب الابواب یا تاریخ باب و بهاء ، چاپ سوم ، ترجمه حجة الاسلام حسن فرید گلپایگانی ، تهران ، انتشارات : فراهانی .
14- نجفی ، سید محمد باقر ،( 1357 هـ ش) ، بهائیان ، تهران ، کتابخانه طهور ، افست.
15- نیا ، مرتضی امینی ،( 1387 هـ ش) ، آشنایی با آئین بهائیت ، مشهد ، انتشارات : نور المبین .
16- الوردی ، علی ،( 1971 م )، لمحات اجتماعیه من تاریخ العراق الحدیث ، بغداد : مطبعة الرشاد .
یادداشتهای :
1- شیخ در این باره گفتۀ خود را چنین تصحیح می کند ، که در حقیقت ذات پروردگار خالق و روزی دهنده بوده است و حیات و مرگ را در اختیار دارد ، لیکن عزت و جلال و بزرگی او چنین است که خود شخصاً از دست زدن به چنین کارهایی احتراز کرده و آن را به معصومین چهارده گانه واگذار کرده است ، به طوری که آنان را اسباب و وسائلی برای افعال و کردار خویش قرار داد (ر .ک حسینی ، 1387 : 84).
2- هور قلیا : مأخوذ از کلمه عبری درخشش بخار ، تشعشع بخار ، تابش هوای گرم . و در اصطلاح ، عالم بالا ، عالم دیگر ؛ عالمی بین عالم جسمانیات و عالم مجردات ( نگ عمید ، 1386 : 1272 ).
3- جابلسا : کنایه از مغرب ، یا شهری خیالی در مغرب ، جابرسا و جابرصا و جابلس و جابلص و جابرس و جابرص هم گفته اند ، جابلقا : کنایه از مشرق یا شهر خیالی در مشرق ، جابلق هم گفته اند ( عمید ، 1386 : 487).
4- برای اطلاع به مدارک ، رجوع کنید به کتاب ، حسینی ، سید معصوم ، نقد و بررسی فرقه ضاله بابیت وبهائیت ، ص 85 -87 .
5- گوشه از تعالیم باب است : « واجب است بر هر مسلمانی در دین «بیان» به سلطنت می رسد ، این که احدی را در زمین خودش باقی نگذارد ، از غیر مؤمن به دین «بیان» و همچنین این حکم (یعنی کشتن تمام افراد)،بر تمام افراد مؤمنین به دین «بیان» واجب است ».
«غیر از مؤمنین به «بیان» هر کس هرچه دارد ، باید از او گرفت و اگر بعداً ، داخل در دین «بیان» شد ، باید به او رد نمود ». (نگ ، نیا ، 1387 : 60).
6- مشهورترین کتاب باب است که به عربی و فارسی نوشته شده است . بابیان این کتاب را ، کتاب آسمانی باب می دانند که به او وحی شده است . سبک تألیف این کتاب مخلوطی از عربی و فارسی است که غالباً با اصول نحو و دستور زبان ، مطابقت ندارد ( نیا ، 1387 : 62).
7- بهائیت نام خود را از همین لقب گرفته است .
8- برادر حسینعلی بهاء ، نامش میرزا یحیی که بابی او را «صبح ازل» و «کلمۀ علیا» و «حضرت ثمره» لقب داده بودند . این برادر از حسینعلی کوچکتر بود و برادر پدری او شمرده می شد . علی محمد باب به دلیل آیه بافی های میرزا یحیی او را از میان پیروان خود برگزید و میرزا یحیی را مأمور ساخت تا در آینده ، کتاب «بیان» را تکمیل کند از این رو ، وی رساله ای به عنوان «متمم بیان» نگاشت که خواندن آن ، شیوۀ نگارش باب و اغلاط او را یاد آور می شود . باری ، پیروان علی محمد باب پس از وی میرزا یحیی را به رهبری پذیرفتند و همچون خدای سبحان به پرستش او پرداختند (طباطبایی ، 1393 : 147).
9- در سال دوم ولایت نجیب پاشا ( یعنی سال 1843 میلادی) حادثۀ کربلا رخداد که در آن سربازان والی به فرماندهی شخص وی کشتاری عظیم را به وجود آوردند . کربلا در آن هنگام از سوی گروهی پست و فرومایه به نام «یرمازیه» که لفظی ترکی به معنای «کسانی که هیچ استفاده ای برای دیگران ندارند» اداره می شد . این افراد به فرماندهی شخصی بنام سید ابراهیم زعفرانی در ان گرد آمدند و از هرگونه ظلم و تعدی نسبت به مردم آن فروگذار نبودند . از زائران عتبات مقدسه در کربلا درخواست های فراوانی داشتند که در صورت نپذیرفتن ، گاه زنان و دختران آنان را می دزدیدند . آنان در صورت آگاهی از اینکه شخصی به این شهر قدم گذارده است که همسری زیبا یا خواهری زیبا روی به همراه دارد ، افرادی را می فرستادند که درخواست آنان را اجابت نمایند و در غیر این صورت ، اقدام به سرقت این افراد می نمودند و با زور دست به عمل زشت خود می زدند.
نجیب پاشا تصمیم به از میان بردن گروه «یرمازیه» در کربلا گرفت . بدین منظور به رؤسای آنان هشدار داد که ظرف یک ماه خود را تسلیم کنند و اسلحه های خویش را تحویل دهند ( نگ الوردی ، 1971 : 342 و 343).
التنزيلات
منشور
2018-07-01
إصدار
القسم
بحوث متفرقة
كيفية الاقتباس
كاظم م. ع. (2018). فرقۀ غالی ومنحرف؛ شیخیه وانشعابات آن در عراق. لارك, 10(3). https://doi.org/10.31185/lark.Vol3.Iss30.276
