تفسيران سامريان لسفر التكوين ٦: ٣
DOI:
https://doi.org/10.31185/lark.Vol3.Iss34.1113الكلمات المفتاحية:
تفسيران سامريان لسفر التكوين 3:6، صدقة الحكيم، القرن ١٣، فنحاس بن غزال، القرن ١٩، مخطوطاتالملخص
خلاصة:
يتمحور هذا المقال حول تفسيرين سامريين مخطوطين لهذه الآية: سفر التكوين ٦: ٣، التي شغلت بال العديد من المفسّرين. التفسير الأوّل بقلم صدقة بن أبي فرج منجّا بن صدقة بن غروب الدمشقي السامري، المعروف بصدقة الحكيم، المتوفّى عام ١٢٢٣؛ والتفسير الثاني لفنحاس (خضر) بن إسحاق بن سلامة بن غزال الكاهن اللاوي ١٨٤٠-١٨٩٨. يعتبر تفسير صدقة الحكيم على التوراة، أقدم تفسير سامري وصلنا، وهو متوفّر في مخطوطين على الأقلّ: مخطوط R. Huntington 301 المحفوظ في مكتبة بودليانا في أكسفورد، والمخطوط الآخر هو Cam III 14 في المكتبة الوطنية الروسية في مدينة سانت بطرسبورغ. أمّا تفسير فنحاس فموجود في مقالة قصيرة، ضمّها كتاب مخطوط باسم ’’سبيل اللهفان لمعرفة الإيمان‘‘ لجامعه ومؤلِّفه الكاهن الأكبر المرحوم، عبد المعين صدقة (١٩٢٧-٢٠١٠، شحادة، ٢٠١٠ ). أتيتُ بنصّي التفسيرين مع الإيضاحات والإحالات الببليوغرافية اللازمة في الهامش، ثم ترجمتهما إلى العبرية وأتيت بخلاصة موجزة بالعبرية وأخرى أكثر تفصيلًا بالإنجليزية.
المراجع
II. REFERENCES
[1]. بن عزّي، ي. (١٩٦٠). كتاب السامريين، تاريخهم وعاداتهم وطقوسهم واحوالهم. وحالتهم الأجتماعيه والثقافيه. أمنياتهم وآمانيهم كتبهم وقصصهم المكتوبة والغير مكتوبه مع بعض اساطيرهم الخ. نابلس، مخطوط، ص. ٢١٥، ٤٥.
[2]. شحادة، ح. (١٩٨٩). الترجمة العربية لتوراة السامريين، حقّقها وقدّم لها حسيب شحادة. المجلد الأول: سفر التكوين وسفر الخروج. القدس: الأكاديمية الوطنية الإسرائيلية للعلوم والآداب، ص. ٢٤-٢٥.
[3]. شحادة، ح. (٢٠١٠). عبد المعين صدقة، الكاهن الأكبر، في ذمّة الله، أ. ب. -أخبار السامرة ١٠٥٥-١٠٥٦، ٢٦ شباط ٢٠١٠، ص. ٣٩-٤٧؛ https://pulpit.alwatanvoice.com/content/print/190528.html
[4]. صدقة، ع. (١٩٨٠). سبيل اللهفان لمعرفة الإيمان. مخطوط، ٢٥٥ص، ص. ٧-٨
[5]. אנקלוס (תשכ’’ט). תרגום אנקלוס על התורה, על פי נוסחא בחומש דפוס סבייניטה שנת שי’’ז. ברלין: שנת תרגמא לפ’’ק. בדפוס של צבי הירש איטצקאווסקי; ירושלים,עמ’ 6.
[6]. בן חיים, ז. (תשי’’ז). עברית וארמית נוסח שומרון, כרך ראשון, מבוא, כתבי הדקדוק. ירושלים, עמ’ מז–מח, 280–287, 296–298.
[7]. בן חיים, ז. (תשל”ו). עברית וארמית נוסח שומרון. כרך רביעי. ירושלים: הוצאת האקדמיה ללשון העברית, עמ‘ 357 وينظر لاحقًا.
[8]. ותד, ע. (1999). ה”מליץ‘‘–המילון המיוחס לפינחס הכהן בן יוסף הרבן (בן המאה ה–14), חלק א, המבוא. חיבור לשם קבלת התואר ”דוקטור לפילוסופיה‘‘. תל אביב, עמ‘ 28 ואילך.
[9]. ליונשטם, א. (2008). עיונים בספרות השומרונית ובספרות הקראית. אוסף מאמרים מן העיזבון, ערך יהושע בלאו. ירושלים: האקדמיה ללשון העברית,עמ‘ 3–135
[10]. טל, א. (תש”ם). התרגום השומרוני לתורה, מהדורה ביקורתית. כרך א, בראשית, שמות. אוניברסיטת תל-אביב, עמ’ 18–19.
[11]. טל, א. (תשנ”ד). חמישה חומשי תורה לפי נוסח שומרון. אוניברסיטת תל אביב.
[12]. סעדיה, ג. (תרנ’’ג). תרגום חמשה חומשי תורה בלשון ערבית לרבינו סעדיה גאון בן יוסף הפיומי. הוציאו לאור וביארו בהערות עבריות הקטן נפתלי המכונה יוסף דירינבורג. פאריס, עמ’ 12.
[13]. צדקה, א. וצדקה, ר. (עורכים, 1961). חמשה חומשי תורה, ספר דברים , תל אביב.
צדקה, ב. (2001). קיצור תולדות הישראלים השומרונים. חולון, עמ’ 82, 89.
[14]. שחאדה, ח. (2015). צדקה אל-חכּים ופירושו על ספר בראשית, الحصاد ٥، ص. ٢٤٥-٢٦٨.
[15]. Adler, E. N.&. Séligsohn, M. (1903). Une nouvelle chronique samaritaine. Revue des études juives Paris 44 1(1902-3) pp. 188-222; 45 (1902-3) pp. 70-98, 160; 223-254, 46 (1903) pp. 123-146. Reprinted, Paris 1903.
[16]. Ben-Ḥayyim, Z. (1977). The Literary and Oral Tradition of Hebrew and Aramaic amongst the Samaritans. Jerusalem: The Academy of the Hebrew Language Vol. IV, p. 357.
[17]. Harviainen, T. & Shehadeh, Ḥ. (1994, 1995, 2012). How Did Abraham Firkovich Acquire the Great Collection of Samaritan Manuscripts in Nablus in 1864? Studia Orientalia 73 (Helsinki) pp. 167-192; A. B. The Samaritan News 633-636 (13.4.1995), pp. 180-158 and Hebrew Summary, pp. 6, 8-12; TheSamaritanUpdate.comJuly/August 2012.
[18]. Loewenstamm, A. (1971). Encyclopedia Judaica 14, column 757.
[19]. Miller, S. J. (1949). The Samaritan Molad Mosheh. Samaritan and Arabic Texts Edited and Translated with Introduction and Notes. Philosophical Library, New York, pp. 227-368.
[20]. Robertson, E. (1962). Catalogue of the Samaritan Manuscripts in the John Rylands Library Manchester. Volume II, The Gaster Manuscripts. Manchester pp. 143-144
[21]. Shehadeh, Ḥ. (1995). Ṣadaqa al-Ḥakīm and His Commentary on Genesis, in: Alan D. Crown & Lucy Davey (eds.), Essays in Honour of G.D. Sixdenier, New Samaritan Studies of the Société D’Études Samaritaines. Volumes III and IV. University of Sydney, pp. 457-463.
[22]. Shehadeh, Ḥ (2005). Linguistic Components in the 12th Century Commentary on Genesis by Ṣadaqa al-Ḥakīm, in: Haseeb Shehadeh & Habib Tawa (eds.), Proceedings of the Fifth International Congress of the Société D’Études Samaritaines, Helsinki, August 1-4, Paris: Geuthner, 125-147.
[23]. Stenhouse, P. (1981). The Kitāb al-Tā rīkh of Abū al-Fatḥ, Three Volumes. Sydney (Diss. Microfiche).
[24]. Stenhouse, P. (1985).The Kitāb al-Tārīkh of Abū al-Fatḥ. Translated with Notes. Studies in Judaica, University of Sydney 1. Sydney.
[25]. Tal, A. (2000). A Dictionary of Samaritan Aramaic. Volume One. Leiden, p. 445.
[26]. Tsedaka, B. (2013). The Israelite Samaritan Version of the Torah. First English Translation Compared with the Masoretic Version. Benyamim Tsedaka, editor and translator, Sharon Sullivan, coeditor. William B. Eerdmans Publishing Company, Grand Rapids, Michigan/Cambridge, U. K., p. 15.
[27]. Vilmar, E. (1865). Abulfathi Annales Samaritani. Gotha (Friedrich Andreas Perthes).
Von Gall, A.
[28]. F. (1918, 1966). Der Hebräische Pentateuch der Samaritaner. Giessen, Berlin.
[1]. بن عزّي، ي. (١٩٦٠). كتاب السامريين، تاريخهم وعاداتهم وطقوسهم واحوالهم. وحالتهم الأجتماعيه والثقافيه. أمنياتهم وآمانيهم كتبهم وقصصهم المكتوبة والغير مكتوبه مع بعض اساطيرهم الخ. نابلس، مخطوط، ص. ٢١٥، ٤٥.
[2]. شحادة، ح. (١٩٨٩). الترجمة العربية لتوراة السامريين، حقّقها وقدّم لها حسيب شحادة. المجلد الأول: سفر التكوين وسفر الخروج. القدس: الأكاديمية الوطنية الإسرائيلية للعلوم والآداب، ص. ٢٤-٢٥.
[3]. شحادة، ح. (٢٠١٠). عبد المعين صدقة، الكاهن الأكبر، في ذمّة الله، أ. ب. -أخبار السامرة ١٠٥٥-١٠٥٦، ٢٦ شباط ٢٠١٠، ص. ٣٩-٤٧؛ https://pulpit.alwatanvoice.com/content/print/190528.html
[4]. صدقة، ع. (١٩٨٠). سبيل اللهفان لمعرفة الإيمان. مخطوط، ٢٥٥ص، ص. ٧-٨
[5]. אנקלוס (תשכ’’ט). תרגום אנקלוס על התורה, על פי נוסחא בחומש דפוס סבייניטה שנת שי’’ז. ברלין: שנת תרגמא לפ’’ק. בדפוס של צבי הירש איטצקאווסקי; ירושלים,עמ’ 6.
[6]. בן חיים, ז. (תשי’’ז). עברית וארמית נוסח שומרון, כרך ראשון, מבוא, כתבי הדקדוק. ירושלים, עמ’ מז–מח, 280–287, 296–298.
[7]. בן חיים, ז. (תשל”ו). עברית וארמית נוסח שומרון. כרך רביעי. ירושלים: הוצאת האקדמיה ללשון העברית, עמ‘ 357 وينظر لاحقًا.
[8]. ותד, ע. (1999). ה”מליץ‘‘–המילון המיוחס לפינחס הכהן בן יוסף הרבן (בן המאה ה–14), חלק א, המבוא. חיבור לשם קבלת התואר ”דוקטור לפילוסופיה‘‘. תל אביב, עמ‘ 28 ואילך.
[9]. ליונשטם, א. (2008). עיונים בספרות השומרונית ובספרות הקראית. אוסף מאמרים מן העיזבון, ערך יהושע בלאו. ירושלים: האקדמיה ללשון העברית,עמ‘ 3–135
[10]. טל, א. (תש”ם). התרגום השומרוני לתורה, מהדורה ביקורתית. כרך א, בראשית, שמות. אוניברסיטת תל-אביב, עמ’ 18–19.
[11]. טל, א. (תשנ”ד). חמישה חומשי תורה לפי נוסח שומרון. אוניברסיטת תל אביב.
[12]. סעדיה, ג. (תרנ’’ג). תרגום חמשה חומשי תורה בלשון ערבית לרבינו סעדיה גאון בן יוסף הפיומי. הוציאו לאור וביארו בהערות עבריות הקטן נפתלי המכונה יוסף דירינבורג. פאריס, עמ’ 12.
[13]. צדקה, א. וצדקה, ר. (עורכים, 1961). חמשה חומשי תורה, ספר דברים , תל אביב.
צדקה, ב. (2001). קיצור תולדות הישראלים השומרונים. חולון, עמ’ 82, 89.
[14]. שחאדה, ח. (2015). צדקה אל-חכּים ופירושו על ספר בראשית, الحصاد ٥، ص. ٢٤٥-٢٦٨.
[15]. Adler, E. N.&. Séligsohn, M. (1903). Une nouvelle chronique samaritaine. Revue des études juives Paris 44 1(1902-3) pp. 188-222; 45 (1902-3) pp. 70-98, 160; 223-254, 46 (1903) pp. 123-146. Reprinted, Paris 1903.
[16]. Ben-Ḥayyim, Z. (1977). The Literary and Oral Tradition of Hebrew and Aramaic amongst the Samaritans. Jerusalem: The Academy of the Hebrew Language Vol. IV, p. 357.
[17]. Harviainen, T. & Shehadeh, Ḥ. (1994, 1995, 2012). How Did Abraham Firkovich Acquire the Great Collection of Samaritan Manuscripts in Nablus in 1864? Studia Orientalia 73 (Helsinki) pp. 167-192; A. B. The Samaritan News 633-636 (13.4.1995), pp. 180-158 and Hebrew Summary, pp. 6, 8-12; TheSamaritanUpdate.comJuly/August 2012.
[18]. Loewenstamm, A. (1971). Encyclopedia Judaica 14, column 757.
[19]. Miller, S. J. (1949). The Samaritan Molad Mosheh. Samaritan and Arabic Texts Edited and Translated with Introduction and Notes. Philosophical Library, New York, pp. 227-368.
[20]. Robertson, E. (1962). Catalogue of the Samaritan Manuscripts in the John Rylands Library Manchester. Volume II, The Gaster Manuscripts. Manchester pp. 143-144
[21]. Shehadeh, Ḥ. (1995). Ṣadaqa al-Ḥakīm and His Commentary on Genesis, in: Alan D. Crown & Lucy Davey (eds.), Essays in Honour of G.D. Sixdenier, New Samaritan Studies of the Société D’Études Samaritaines. Volumes III and IV. University of Sydney, pp. 457-463.
[22]. Shehadeh, Ḥ (2005). Linguistic Components in the 12th Century Commentary on Genesis by Ṣadaqa al-Ḥakīm, in: Haseeb Shehadeh & Habib Tawa (eds.), Proceedings of the Fifth International Congress of the Société D’Études Samaritaines, Helsinki, August 1-4, Paris: Geuthner, 125-147.
[23]. Stenhouse, P. (1981). The Kitāb al-Tā rīkh of Abū al-Fatḥ, Three Volumes. Sydney (Diss. Microfiche).
[24]. Stenhouse, P. (1985).The Kitāb al-Tārīkh of Abū al-Fatḥ. Translated with Notes. Studies in Judaica, University of Sydney 1. Sydney.
[25]. Tal, A. (2000). A Dictionary of Samaritan Aramaic. Volume One. Leiden, p. 445.
[26]. Tsedaka, B. (2013). The Israelite Samaritan Version of the Torah. First English Translation Compared with the Masoretic Version. Benyamim Tsedaka, editor and translator, Sharon Sullivan, coeditor. William B. Eerdmans Publishing Company, Grand Rapids, Michigan/Cambridge, U. K., p. 15.
[27]. Vilmar, E. (1865). Abulfathi Annales Samaritani. Gotha (Friedrich Andreas Perthes).
Von Gall, A.
[28]. F. (1918, 1966). Der Hebräische Pentateuch der Samaritaner. Giessen, Berlin.
التنزيلات
منشور
2019-07-16
إصدار
القسم
عبري
كيفية الاقتباس
شحادة ح. (2019). تفسيران سامريان لسفر التكوين ٦: ٣. لارك, 11(4), 285-292. https://doi.org/10.31185/lark.Vol3.Iss34.1113
